Samenvattend financieel beeld

Voor u ligt de programmarekening 2024 van de gemeente Oss. Deze programmarekening bestaat uit het jaarverslag en de jaarrekening. Hiermee leggen wij, het college van B&W, verantwoording af over het gevoerde beleid van de gemeente in 2024.
Deze verslaglegging over de gemeentelijke prestaties en bestedingen in het jaar 2024 zijn uitwerkingen van de beleidsvoornemens uit de programmabegroting.
In de aanbiedingsbrief hiervoor is al ingegaan op het inhoudelijke verhaal. In dit hoofdstuk ligt de nadruk op bijzonderheden in financieel opzicht.

De jaarrekening 2024 sluit met een voordelig saldo van € 14,9 miljoen. In de volgende tabel zijn de rekeningcijfers vergeleken met de bijgestelde begroting (na verwerking van de autonome ontwikkelingen in de financiële tussenrapportage 2024 en bij de programmabegroting 2025-2028).

In het hoofdstuk Bestemming rekeningresultaat wordt voorgesteld het saldo voor € 7,5 miljoen in te zetten voor projecten die doorlopen in 2025 of in reserves te storten en een bedrag van € 7,4 miljoen te storten in de algemene reserve.

Het positieve saldo van de jaarrekening kent een aantal oorzaken. Het verschil tussen het begrote saldo en het werkelijke saldo is € 13,1 miljoen. In de volgende tabellen zijn de belangrijkste voor- en nadelen opgenomen. Deze voor- en nadelen verklaren per saldo een bedrag van € 12 miljoen.

Belangrijke voordelen

Belangrijke nadelen

Belangrijke mutaties in reserves (financieel neutraal)

Onderstaande posten zijn belangrijke afwijkingen binnen reserves. Per saldo hebben deze afwijkingen geen effect op het jaarrekeningresultaat. Wel hebben ze direct invloed op de reservepositie.

In deze paragraaf wordt in het kort de financiële positie van de gemeente weergegeven door te kijken naar de volgende onderdelen:
A. Weerstandsvermogen en weerstandsratio
B. Financieringspositie
C. Reservepositie

Het weerstandsvermogen geeft de financiële gezondheid van de gemeente weer. We drukken deze uit in een ratio. De uitkomst van de ratio moet in beginsel minimaal 1 zijn.

Op hoofdlijnen is het beeld als volgt:

De conclusie hieruit is dat de incidentele weerstandscapaciteit van voldoende omvang is om de gekwantificeerde risico’s te ondervangen. De structurele weerstandscapaciteit is van onvoldoende omvang.

We zien forse structurele risico's, met name het risico van de stijgende kosten voor jeugdhulp/Wmo, exploitatierisico's voor grote projecten en ontwikkelingen in het gemeentefonds maken dat de begroting flink onder druk staat. We zijn daarom bezig met een strategische heroriëntatie en we blijven inzetten op de lobby richting het Rijk voor voldoende financiering voor onze taken.

De financieringspositie geeft de verhouding aan tussen beschikbare financieringsbronnen op langere termijn (reserves, voorzieningen en langlopende geldleningen) ten opzichte van de investeringen in vaste activa. Hiermee geeft het dus aan op welke manier de activa gefinancierd zijn.
De financieringspositie geeft aan dat er eind 2024 een financieringsoverschot is van afgerond € 17,2 miljoen. Hiervan kan het volgende overzicht worden gegeven:

De gemeente heeft in verhouding in totaal dus meer gefinancierd met langlopende middelen. Dit komt doordat we onze voorraad aan grondexploitaties ook grotendeels gefinancierd hebben met langlopende middelen. We zien in 2024 wel een afname van langlopende geldleningen van circa € 7 miljoen. De verwachting is wel dat dit de komende jaren fors zal stijgen gezien onze investeringsambities. Voor meer informatie verwijzen we naar de toelichting op de balans.

De paragraaf grondbeleid en het MPG bevatten de verantwoording van het grondbedrijf over het afgelopen jaar en geven inzicht in de prognose voor de komende jaren.  

Ontwikkeling boekwaarde
De boekwaarde van het grondbedrijf per 31 december 2024 is circa € 38 miljoen. Dit gaat om de volgende belangrijke onderdelen die via het grondbedrijf gaan: herstructurering, woningbouw, industrie, immateriële vaste activa (plankosten nieuwe plannen) en strategisch grondaankopen. Dit is exclusief het Osse aandeel van de boekwaarde van het intergemeentelijke project Heesch-West, aangezien de voorziening in 2022 is ingebracht bij de gemeenschappelijke regeling Heesch West.
De boekwaarde bestaat uit gronden en uit kosten die we al gemaakt hebben voor diverse projecten.

Actuele prognose
De actuele prognose uit het MPG geeft het volgende totaalbeeld:

De boekwaarde is ten opzichte van eind 2023 afgenomen met € 3,5 miljoen.

De verwachte winstnemingen over de jaren laten de volgende prognose zien (van vastgestelde grondexploitaties, excl. verliesvoorzieningen):

Uit deze overzichten valt op te maken dat we de komende jaren nog een toekomstige winst van circa       € 9,7 miljoen verwachten. Winstnemingen gaan naar de ABR (algemene bedrijfsreserve grondbedrijf). De ABR dient namelijk als weerstandsvermogen. Aangezien het huidige saldo van de ABR nihil is, verwachten we de komende jaren géén afroming meer van deze reserve. De winsten zijn dus nodig om risico’s en verliesvoorzieningen af te dekken.

Reserves en voorzieningen grondbedrijf
De algemene bedrijfsreserve van het grondbedrijf (ABR) is bedoeld om risico’s af te dekken die zich binnen het grondbedrijf kunnen voordoen. Voor de bepaling van de risico’s maken we gebruik van de Monte-Carlomethode binnen het grondbedrijf. Hiermee bewerkstelligen we een eenduidig risicobeleid waarbij alle risico's van de grondexploitaties worden meegenomen In het volgende schema is een totaaloverzicht gegeven van de ontwikkeling van de ABR in 2024:

Op basis van een meerjarenprognose en de risicoanalyse is het verloop van de reserves en voorzieningen binnen het grondbedrijf als volgt:

De algemene bedrijfsreserve (ABR) stijgt de komende jaren. De minimale omvang van deze reserve op basis van risico-inschattingen bedraagt € 8,3 miljoen en zal door nieuwe plannen de komende jaren verder stijgen. Dit betekent dat de huidige hoogte van de ABR lager is dan deze minimale omvang. Dit betekent dat er de komende jaren geen sprake meer kan zijn van afromingen. Daarbij wordt het belangrijk om de ABR weer aan te gaan vullen tot dit minimale niveau.
Vanuit de ABR is er in 2024 storting gedaan in de reserve bovenwijkse voorzieningen.
De voorziening exploitatieverliezen is verlaagd met een bedrag van ruim € 14 miljoen voor het verlies s van de grondexploitatie bij het Walkwartier. Dit verlies was in de voorziening afgedekt en is in 2024 ingezet. Daarnaast zijn er in  de voorziening bedragen gestort voor verwachte verliezen bij de projecten sportvelden Macharen, voormalig belastingkantoor, Hooghuis Ravenstein en Stationskwartier Ravenstein.
 Voor het project Heesch West is de voorziening van € 13,1 miljoen in april 2022 ingebracht bij de gemeenschappelijke regeling (en dus niet meer aanwezig binnen onze gemeente). We hebben op basis van onze risicoanalyse een aanvullende risicoreserve van afgerond € 2,5 miljoen voor Heesch West gevormd.
Voor een verdere specificatie verwijzen we naar het MPG, de paragraaf grondbeleid en de toelichting op de balans.

De reservepositie geeft het volgende beeld:

De totale reservepositie is gestegen met ruim € 33 miljoen. De algemene reserve is gedaald door besluitvorming in de programmabegroting 2024 (met name opvangen rentestijging ruimtelijke ambities € 15 miljoen).
De algemene reserve van het grondbedrijf is gestegen met € 2,4 miljoen.
De reserves die ingezet worden ter dekking van de begroting dalen conform eerdere besluitvorming. Door nieuwe investeringen stijgen de reserves ter dekking van afschrijvingslasten.
De overige bestemmingsreserves stijgen met circa € 27 miljoen door per saldo extra stortingen in de reserves, zoals:

• Reserve beschermd wonen: € 1,5 miljoen;
• Reserve opvang vluchtelingen: € 9,4 miljoen;
• Reserve integraal uitvoeringsprogramma openbare ruimte: € 1,4 miljoen;
• Reserve mobiliteit: € 9 miljoen
• Reserve binnenstedelijke transformaties: € 4,4 miljoen
• Reserve bovenwijkse voorzieningen: € 6,6 miljoen;
• Reserve verbetering fysieke kwaliteit leefomgeving: € 8,2 miljoen.

Voor meer informatie verwijzen we naar de toelichting op de balans, onderdeel reserves.

De financiële positie van de gemeente staat onder druk. In de programmabegroting 2025-2028 presenteerden we voor het jaar 2025 een tekort van circa € 0,4 miljoen. Het laatste jaar (jaar 2028) laat in principe het structurele tekort zien. Deze sluit met een nadelig saldo van circa € 5,5 miljoen. Op basis hiervan is door de gemeenteraad besloten om een bezuinigingsoperatie te starten, de zogenaamde strategische heroriëntatie.
We constateerden in de programmabegroting dat ons risicoprofiel sterk is gestegen. Daarvoor zijn de volgende redenen aan te dragen:

• De meerjarenbegroting is niet sluitend.
• We zien stijgende zorgkosten, vooral in de jeugdzorg. De kosten stijgen en op basis van prognoses kunnen we op dit moment niet aangeven of deze kosten wel of niet verder blijven stijgen. Hierin zit dus een groot risico.
• Met de toekomstige realisatie van grote projecten, zoals Warenhuis, Lievekamp/ Muzelinck en Golfbad stijgen de exploitatiekosten en krijgen we ook te maken met bijkomende kosten die nog niet zijn begroot.
• We hebben grote ambities op het gebied van mobiliteit. Binnen de beschikbare financiële middelen maken we keuzes in het uitvoeringsplan.
• We hebben grote ambities met onze spooragenda. We sparen voor de langere termijn, terwijl de financiële middelen op de korte termijn beperkt zijn. Ook kunnen we geen grote winsten uit het grondbedrijf meer verwachten.
• We krijgen onvoldoende rijksmiddelen om ambities op het gebied van klimaat en energie te kunnen realiseren.

We zien daarnaast op dit moment de volgende financiële ontwikkelingen:

• Gemeentefonds/circulaires: we hebben de decembercirculaire 2024 doorgerekend. Hier komt een structureel voordeel uit van afgerond + € 1 miljoen. In mei 2025 en september 2025 ontvangen we de volgende circulaires. De effecten van de decembercirculaire 2024 nemen we mee bij besluitvorming over de meicirculaire 2025 (kadernota). Dit is het reguliere proces rondom de decembercirculaire. Daarnaast is het Rijk overgestapt naar een andere methodiek om gemeenten te compenseren voor loon- en prijscompensatie. Voor de eeste jaren zal deze compensatie lager liggen dan de werkelijke inflatie is de verwachting. Dit zorgt voor een extra druk op onze begroting.
• Kostenontwikkeling sociaal domein: Binnen de Wmo dagbesteding en de begeleiding en jeugdzorg zien we kostenontwikkelingen. Voor Jeugdzorg geldt dat de commissie van Ark aan heeft gegeven dat de financiële problemen bij gemeenten nijpend zijn. Het kabinet heeft aangegeven de uitkomsten van het onderzoek serieus te nemen. Een mogelijke compensatie voor de stijgende jeugdzorg kosten zou forse positieve impact kunnen hebben op onze financiële positie. Of en hoeveel compensatie er volgt is hoogst onzeker en of dit in verhouding staat tot de stijgende structurele kosten.

In de jaarrekening wordt voorgesteld om het positieve saldo van afgerond € 14,9 miljoen te bestemmen. We stellen voor een bedrag van € 7,5 miljoen over te hevelen naar 2025 voor concrete projecten of te reserveren in diverse reserves. Dit bedrag is nodig voor de uitvoering van deze projecten. Het restant van € 7,4 miljoen storten we in de algemene reserve.

De onafhankelijke accountant heeft op grond van artikel 213 van de Gemeentewet een getrouwheidsonderzoek uitgevoerd naar de baten, lasten en balansmutaties. We hebben een goedkeurende verklaring ontvangen.